ترکیب سازی واژگانی اشتقاقی در آثار منظوم نظامی

نظامی یکی از شاعران بزرگ ادب فارسی است که در زمینه ها و ابعاد مختلف داستان سرایی، بلاغت و بیان و زبان شاعرانه استادی بی بدیل است. بیشتر توجه منتقدان و پژوهشگران به توان داستان سرایی و مهارت او در آفرینش صور خیال و بلاغت و بیان بوده است؛ امّا به زبان خاص شاعر و به ویژه هنر ترکیب سازی اش چندان توجه نشده است. در این رساله توان ترکیب سازی نظامی بر اساس دیدگاه شکل گرایان روسی تحلیل شده است. بنا بر نظر آنان آنچه سخن ادبی را از دیگر سخنان متمایز می کند، آشنایی زدایی زبانی است. نظامی شاید در سراسر پنج گنج خود واژه ی بسیط جدیدی نساخته باشد، امّا هنر بزرگ وی در ساختن ترکیب های جدید است. نظامی در موقعیّت های گوناگون برای برجسته کردن سخن خود و بیان مقصود، ترکیب هایی بدیع ساخته است. در این پایان نامه ترکیب سازی های نظامی تحت عناوینی همچون: ترکیب های ونددار و شبه ونددار، صفت های فاعلی مرکب مرخّم، صفت های فاعلی مرکب با معنای مفعولی، صفت های مفعولی مرکب مرخّم، ترکیب-های اسمی، ترکیب های وصفی، ترکیب های مصدری و ترکیب های معمول با معانی نامعمول تحلیل شده اند. نتیجه ی کلّی این تحقیق این است که بسامد این ترکیب ها در پنج گنج نظامی آن چنان بالا است و این ترکیب ها آن چنان زیبا و بدیع و وافی به معنا هستند که می توان گفت هنر مسلط او در زمینه ی زبان همین امر ترکیب سازی است؛ چنان که احیا و کاربرد این ترکیب ها در فارسی امروز بر این زبان می افزاید.